|
Makale Özeti:
|
Bu çalışmada din psikolojisinin en önemli konuları arasında yer alan ancak Türkiye’de yeteri kadar incelenmemiş bir konu olan mistik tecrübeye odaklanılmış ve olgunun kişilik özellikleri ile arasındaki ilişki belirlenmeye çalışılmıştır. Araştırmada Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nde öğrenim gören 345 öğrenciden anket yöntemiyle veri toplanmıştır. Çalışmada “Mistik Tecrübe Ölçeği”, ile “HEXACO Kişilik Envanteri”kullanılmıştır. Verilerin çözümlenmesinde Korelasyon ve Regresyon analizleri ile t-Testi ve Tek Yönlü ANOVA teknikleri kullanılmıştır. Sonuçlar mistik tecrübe açısından katılımcıların en yüksek ortalamaya Olumlu Etki (m=3,69; sd.=,77); en düşük ortalamaya Zamansal&Mekansal Nitelik (m=2,94; sd.=,89) faktörlerinde sahip olduklarını; buna ek olarak Ego Niteliği, Akli Nitelik ve Anlatılamazlık faktörlerinde birbirlerine yakın değerler elde ettiklerini göstermektedir. HEXACO’da ise öğrenciler, en yüksek ortalamayı Dürüstlük-Alçakgönüllülük (m=3,76; sd.=,55); en düşük ortalamayı Dışadönüklük (m=3,04; sd.=0,65) faktörlerinde elde etmişlerdir. Mistik tecrübe ile en çok ilişkili olan kişilik boyutlarının ise Sorumluluk ve Deneyime Açıklık olduğu görülmektedir. Regresyon analizine göre ise Uyumluluk, Sorumluluk ve Tecrübeye Açıklık faktörlerinin mistik tecrübeyi anlamlı bir şekilde yordadığı görülmüştür.
Özet: Mistik tecrübenin farklı zaman dilimlerinde farklı sosyal, kültürel ve dini yapılarda tekrar eden bir mefhum olması ve içerisinde gizemli bir unsur bulundurması, din psikolojisinin ilk teşekkül ettiği dönemlerden beri mistisizmin alanın temel konuları arasında yerini almasını sağlamıştır. Alanın kurucu kitabı olarak kabul edilen The Varieties of Religious Experience’in bölümlerinden birisi de mistisizm’dir. Genel olarak “mistik tecrübe”, daha geniş bir alan olan “dini tecrübe”nin bir alt kategorisi olarak kabul edilmektedir. Bu sebeple dini tecrübenin sahip olduğu özellikleri o da taşımaktadır. Literatürde bu ortak özelliklerden dolayı birbirlerinin yerine kullanıldıkları da görülmektedir.
Eğer dini tecrübe bireyin kutsal ile karşılaşma anında yaşadığı tecrübe olarak tanımlanacak olursa bu tür bir tecrübe iki yolla edinilebilir. Bu yollardan ilki olan “din temelli mistik tecrübe”de kurumsal ya da yerleşik din anlayışlarının ve kutsal metinlerin etkili olduğu; ikinci yol olan “din dışı ya da doğal mistik tecrübe”de ise bireysel ihtiyaçların önemli bir rol oynadığı manevi arayışların etkili olduğu ifade edilebilir.
Kişilik, genelde sosyal ve sağlık bilimlerinde özelde ise temel konuları arasında yer alması sebebiyle psikolojide önemli değişkenlerden biri olarak kullanılmaktadır. Kişilik konusundaki araştırmaların ortak vurgusu, olgunun son derece karmaşık olduğudur. Yaygın kullanımına rağmen kavramın soyutluğu, araştırmacıların bakış açılarının çeşitliliğinden etkilenmiş ve bu durum ise tanım noktasında net bir görüş birliğine varılamamasını beraberinde getirmiştir. Buna rağmen son dönemlerde olgunun araştırılabilmesi için temel varsayımı kişiliğin belirli faktörler altında kategorize edilebileceği olan boyutsal yaklaşımlar tercih edilmeye başlanılmıştır. Bu çalışmada da bu yaklaşımlardan birinin sonucu olarak üretilen HEXACO kullanılmıştır.
Bu çalışmanın örneklemini, 2017-2018 eğitim öğretim yılında Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nde öğrenim gören 345 öğrenci oluşturmaktadır. Örneklemin cinsiyet dağılımına bakıldığında erkek öğrencilerin oranı %21,2 (n=73); kız öğrencilerin oranı ise %78,8 (n=272) olarak görülmektedir. Bu, fakültedeki güncel durumu yansıtmaktadır. Örneklemin yaş ortalaması ise 21,13 (sd.=1,761) olarak belirlenmiştir. Yaş aralığı ise 18-26’dır. Örneklemin sınıf dağılımı ise Hazırlık sınıfı %23,5 (n=81); birinci sınıf %15,4 (n=53); ikinci sınıf %19,4 (n=67); üçüncü sınıf %18,3 (n=63); dördüncü sınıf %23,5 (n=81)’tir. Sınıf değişkeni açısından dağılımların homojen olmasına dikkat edilmiştir.
Mistik tecrübe eğiliminin belirlenmesinde Ralph Hood tarafından Walter T. Stace’in ortaya koyduğu mistisizm kriterini ölçmek amacıyla geliştirilen “Mistik Tecrübe Ölçeği” kullanılmıştır. Ölçeğin Türk kültürüne uyumu ile geçerlilik ve güvenilirlik çalışması, Mehmet Süheyl Ünal tarafından yüksek lisans tezi olarak gerçekleştirilmiştir. Araştırmada ölçeğin Alpha katsayısının ,89 olduğu ifade edilmiştir. Bu çalışmada ise ölçeğin Cronbach Alpha güvenilirlik katsayısı ,91 olarak bulunmuştur. Kişilik özelliklerini belirlemek için Lee ve Ashton tarafından geliştirilen HEXACO kullanılmıştır. Ölçek, Wasti, Lee, Ashton ve Somer tarafından Türkçeye uyarlanmıştır. Ölçek her bir harfi ölçmeyi amaçladığı faktöre karşılık gelecek şekilde H (Honesty-humility/Dürüstlük-Alçakgönüllülük), E (Emotionality/Duyarlılık), X (eXtraversion/Dışadönüklük), A (Agreeableness/Uyumluluk), C (Conscientiousness/Sorumluluk), O (Openness to experience/Deneyime Açıklık) olarak isimlendirilmiştir. Ölçek her biri 4 alt faktör içeren toplam 6 faktörden oluşmaktadır.
Çalışmanın amacına uygun olarak veriler analiz edilirken mistik tecrübe eğilimleri ile kişilik özellikleri arasında bir ilişki olup olmadığını, ilişki varsa gücünü ve yönünü belirlemek için Pearson Momentler Çarpımı Korelasyon Analizi gerçekleştirilmiştir. Daha sonra ise Çoklu Doğrusal Regresyon Analizi ile değişkenlerin birbirlerini açıklama güçleri belirlenmeye çalışılmıştır. Ortalamalar arasında anlamlılık seviyesinde ilişkilerin olup olmadığını belirlemek amacıyla Tek yönlü ANOVA tekniği kullanılmıştır. Ayrıca çalışmada ilgili değişkenlerin betimsel istatistiklerine de yer verilmiştir.
Araştırma sonuçları, mistik tecrübe açısından katılımcıların en yüksek ortalamaya Olumlu Etki (m=3,69; sd.=,77); en düşük ortalamaya ise Zamansal/Mekansal Nitelik (m=2,94; sd.=,89) faktörlerinde sahip olduklarını göstermektedir. Ayrıca katılımcılar, Ego Niteliği, Bilişsel Nitelik ve Anlatılamazlık faktörlerinde yakın değerler elde etmişlerdir. Demografik değişkenlerden cinsiyet açısından sadece Birleştirici Nitelik (t=1,770; p=,028) açısından anlamlı bir farklılaşma olduğu görülmektedir. Sınıf değişkeni açısından anlamlı bir farklılık olup olmadığının belirlenmesi için ANOVA analizi gerçekleştirilmiştir. Bu analiz sonucunda, mistik tecrübenin bütün faktörleri birbirlerinden istatistiksel açıdan anlamlı bir şekilde farklılaşmaktadır. Sınıf değişkeni açısından ise birinci sınıfların diğer sınıflara oranla negatif olarak farklılaştıkları görülmektedir. Verilere göre hazırlık ve birinci sınıfta mistik tecrübe ölçeğinden alınan puanlar yüksekken ilerleyen sınıflarda ortalamalar düşmektedir. Mistik tecrübe ile yaş arasında ise anlamlı bir ilişki belirlenememiştir. Mistik tecrübe faktörlerinin kendi aralarındaki korelasyon incelendiğinde, faktörlerin tamamının birbirleri ile anlamlı bir ilişki içerisinde oldukları görülmektedir. En yüksek korelasyon Dini Nitelik ile Anlatılamazlık (r=,661); en düşük korelasyon ise Birleştirici Nitelik ile Zamansal/Mekansal Nitelik (r=,346) arasındadır.
Kişilik özelliklerini belirlemek için geliştirilen HEXACO’nun altı faktörü arasında öğrenciler en yüksek ortalamaya Dürüstlük-Alçakgönüllülük (m=3,76; sd.=,55); en düşük ortalamaya ise Dışadönüklük (m=3,04; sd.=0,65) faktöründe sahip olmuşlardır. Cinsiyet açısından Dürüstlük-Alçakgönüllülük (t=,606; p=,004), Duyarlılık (t=,334; p=,000) ve Sorumluluk (t=,022; p=,033) faktörlerinde istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık vardır. Sınıf ve yaş değişkenleri ile kişilik özellikleri arasında anlamlı bir farklılık belirlenememiştir. Doğrusal Regresyon analizine göre, kişilik özelliklerinden Uyumluluk, Sorumluluk ve Deneyime Açıklık, mistik tecrübenin istatistiksel açıdan yordayısıdır.
Analiz sonucunda mistik tecrübe ile en çok ilişkili olan kişilik boyutlarının ise Sorumluluk ve Deneyime Açıklık olduğu görülmektedir. Mistik tecrübe ile kişilik özellikleri karşılaştırıldığında Deneyime Açıklık faktörünün mistik tecrübenin Anlatılamazlık dışındaki bütün faktörleri ile ilişkili olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Her ne kadar ilişki korelasyon açısından zayıf olarak nitelendirilse de arada pozitif ilişkiler olması önemli bir bulgudur. Yani kişilik özellikleri geliştikçe mistik tecrübe düzeyi de artmaktadır. Bu konuda literatürde benzer bir çalışmanın bulunmayışı karşılaştırma yapma imkanını ortadan kaldırmaktadır.
|
|
Alternatif Dilde Özet:
|
This study has focused on the mystical experience which is one of the most important topics of psychology of religion, but it is a subject not examined enough in Turkey and also tried to determine the relationship between personality traits and personality. Data were collected from 345 students who were studying at Erciyes University Faculty of Theology by questionnaire method. “The Mysticism Scale”which is developed by Ralph Hood and widely used in international literature to measure the mystical experience and “HEXACO Personality Inventory”were used to measure the personality traits of students. In addition to descriptive statistics of demographic characteristics of the sample, The Pearson Moments Multiplication Correlation Analysis, Independent Sample t-Test and One-Way ANOVA techniques were used in the analysis. Findings show that participants have the highest average to Positive Affect and the lowest average to Temporal/Spatial Quality factor. In addition, they obtained close values in Ego Quality, Noetic Quality and Ineffability factors. When the students were evaluated in terms of gender, it was seen that there was a difference in level of significance only in terms of Unifying Quality. ANOVA analysis was carried out to determine whether there was any variation in class variable. As a result of this analysis, it is seen that all of the factors are significantly differentiated in terms of class variable. There is no difference in level of significance between age and mystical experience factors, the last independent variable. When looked at the correlations among mystical experience factors, it is understood that all of the factors are in a meaningful relationship with each other. Among the six factors of HEXACO, the students have the highest average on Humility-Honesty; the lowest average on eXtraversion. In terms of gender, there is a statistically significant difference in the level of Humility-Honesty, Emotionality, and Conscientiousness. There is no significant difference between class and age variables and personality traits. According to Linear Regression analysis, Agreeableness, Conscientiousness and Openness to Experience factors of personality traits are predictive of mystical experience in a statistically significant level.
|