|
Makale Özeti:
|
Weber’e göre, dünyaya rasyonel bir bakış açısının doğuşunda ve rasyonel bir hayat tarzının gelişmesinde, dünyadan el etek çekerek inzivaya çekilmek yerine, dünyevî gayeler gütmeksizin, çalışmanın ve israftan kaçınmanın Tanrı katında asıl önemli kulluk görevi olduğu anlayışına dayanan Kalvinist meslek ahlakı, kapitalizmin oluşmasında etkili bir faktör olmuştur. Weber, kapitalizmin başka bir yerde değil de, Batı’da, özellikle de Avrupa’nın Protestanların çoğunlukta olduğu bölgelerinde ortaya çıkmış olmasını, Hıristiyanlığın başka mezheplerinde ve başkaca dünya dinlerinde, meslekî faaliyete yön veren böyle bir “ahlak”ın gelişmemiş olmasına bağlamaktadır. Ülgener, kapitalizmin ortaya çıkışında Protestan ahlakının, özellikle Kalvinist meslek ahlakının rasyonelleşmesinin kritik bir rol oynadığını ileri süren Weberci bakış açısını esas alarak Osmanlı iktisadî zihniyetinde buna paralel bir dönüşüm bulunup bulunmadığını ortaya koymayı hedeflemiştir. Ülgener’e göre, tasavvufun genel olarak dünyadan el etek çekerek aza kanaati vurgulayan Batınî formuna karşılık, tasavvuf çerçevesi içinde Melamilik, dünyevî faaliyete farklı bir yaklaşımı öne çıkaran, meslekî çalışmaya önem veren ve Protestanlıktaki meslek ahlakına benzer bir meslek ahlakını şekillendirebilecek bir ruh barındırmaktaydı. Ülgener, Osmanlı iktisat zihniyetini Melâmîliğin bu ruhunun değil, içe kapanma ve donuklaşmaya neden olan Bâtınîliğin şekillendirdiğini; bunun da iktisadî çöküşümüzün (inhitât) esas faktörü olarak rol oynadığını ileri sürmektedir. Ülgener’e göre, Weber, İslam hakkındaki yorumlarında önyargılı davranmıştır.
|