|
Makale Özeti:
|
İslamiyet’ten önce kurulan Türk devletlerinin hukuklarıyla ilgili edinilen bilgiler oldukça sınırlıdır ve birçoğunun da Çin kaynaklarından elde edildiği bilinmektedir. Bugün eski Türk hukuk sistemiyle ilgili bilgi edinilen kaynaklardan birisi de Turfan Uygurlarına ait olan sivil belgelerdir. Şahıslar ve şahıslarla devlet arasındaki hukuki süreçleri ortaya koyan bu belgeler, aynı zamanda Türklerin sosyal, kültürel ve ekonomik hayatına dair bilgi edinilen birincil kaynakları arasında sayılmaktadır. Bu belgelerle ilgili bugüne kadar yapılan çalışmaların çoğu, metin neşri ve dilbilim açısından incelemeleri içerdiğinden tematik değerlendirmeler sınırlı olmuştur. Bu konuda Melek Özyetgin tarafından hazırlanan İslam Öncesi Uygurlarda Toprak Hukuku isimli çalışma, Uygurların sözleşme metinlerine bugünkü hukuk literatürüyle uygun başlıklar altında stilistik ve dilci bakış açısıyla yaklaşarak hukuk araştırmaları için özel bir malzeme oluşturmak amacıyla yazılmış bir eserdir.
Önsöz (s.11-13) ve Giriş (s.15-38) kısımlarıyla başlayan eser, üç bölümden meydana gelmektedir. I. Bölüm: Uygurlarda Toprak Hukuku (s.41-60), II. Bölüm: Uygurlarda Toprakla İlgili Sözleşmeler (s.63- 155), III. Bölüm: Uygurlarda Sözleşme Metinleri (s.159-212) ana başlıklarını taşımaktadır. Eser, Uygur Sözleşmelerinin Tıpkıbasımlarından Örnekler (s.215-219), Kaynaklar (s.221-232) ve Dizin (s.233-235) kısımlarıyla da sona ermektedir.
Yazar Giriş’te Uygurların diğer devletlerin kültür hayatındaki rolleri üzerinde durarak Uygur Türklerinin tarihi hakkında bilgi vermiştir. Ardından Uygur sivil belgeleriyle ilgili bugüne kadar yerli ve yabancı araştırmacılar tarafından yapılan çalışmalar hakkında tanıtıcı ve açıklayıcı bilgiler vererek çalışmaların önemli yönleri üzerinde durmuştur. İnceleme yöntemi ve korpusu hakkında da bu kısımda bilgi veren Özyetgin, Uygur belgelerinin üslup ve terminolojileriyle ilgili incelemelerinin yanında belgelerin hukuk içeriklerinin de ortaya konulmasının hedeflendiğini ve bugünkü hukuk uygulamaları temelinde tasnif edilerek değerlendirildiğini belirtmektedir. Metinler için ayrı bir bölüm oluşturan yazar, burada sözleşme metinlerini tasnif ederek metinleri kayıt numarası, isim, bulunduğu kaynak ve sayfa sayıları gibi ayrıntılı bilgileri okuyucunun bilgisine sunmuştur. Korpusta yer alan kısaltılmış eser isimlerini de bibliyografik bir şekilde verdikten sonra eserde sıkça yer alan kısaltmalar ve işaretler açıklanmıştır.
Birinci bölüm olan Uygurlarda Toprak Hukuku “Uygurlarda Hukuki Sözleşmeler ve İlgili Terminolojisi Üzerine” ve “Uygurlarda Toprak Üzerindeki Mülkiyet Hakları” olarak iki alt başlıkta ele alınmıştır. Uygurlarda Hukuki Sözleşmeler ve İlgili Terminolojisi Üzerine adlı kısımda Uygurların sistemli bir gelişmiş hukuk anlayışlarının olduğu vurgulanarak sözleşmelerin günümüz hukuk sözleşmeleriyle şekil açışından benzediği ve sözleşme belgelerinin hukuk tarihiyle ilgili zengin bilgiler sunduğu dile getirilmiştir. Sözleşmelerde yer alan hukukla ilgili kelimelerin kökeni geçtiği belgelerle örneklendirilmiş, kökene dair görüşlere yer verilerek anlamları sorgulanmıştır. Sonuçta Uygur sözleşme geleneğinde Çin sözleşmelerinin model alındığı ve birçok Çince kökenli terimin Uygur belgelerinde kullanıldığı kabul edilerek Uygur sivil belgeleri ile eski Çin sözleşmeleri arasında şekil ve içerik benzeyişlerinin olduğuna dikkat çekilmiştir. Uygurlardaki toprakla ilgili mülkiyet konusu Uygurlarda Toprak Üzerindeki Mülkiyet Hakları başlığında “Toprak Üzerinde Tekli ve Ortaklı Mülkiyet, Toprak Üzerine Devlet Mülkiyeti” alt başlıklarıyla ele alınmıştır. Sözleşme örnekleri Uygur Türkçesi ve günümüz Türkçesiyle verilerek metinlerin içeriğinden bahsedilmiş ve mülkiyetle ilgili terimlerin geçtiği yerler gösterilerek kökenleri hakkında diğer araştırmacıların da görüşleri ışığında karşılaştırmalı açıklamalar yapılmıştır.
Eserin geniş bir yer tutan Uygurlarda Toprakla İlgili Sözleşmeler başlıklı ikinci bölümü de kendi içerisinde dört alt ana başlıkla ele alınmıştır. Sözleşme belgeleri mülkiyeti devir amacını güden sözleşmeler, kullandırma ve yararlandırma amacı güden sözleşmeler, teminat sağlama amacını güden sözleşmeler ve manastır arazilerinin tahsisi ve temliki ile ilgili sözleşmeler olarak tasnif edilmiştir. Mülkiyeti Devir Amacını Güden Sözleşmeler “Uygurlarda Toprak Satım Sözleşmeleri” ve “Uygurlarda Trampa/Takas Sözleşmeleri” olarak ikiye ayrılmaktadır. Bugünün hukuk anlayışı çerçevesinde karşılaştırmalar yapılarak hukukla ilgili değişimin Turfan Uygur medeniyeti çerçevesinde yansıtılmasının amaçlandığı vurgulanarak on beş toprak satım sözleşmesi esas alınmış sözleşmeler üslup, içerik ve terminoloji açısından incelenmiştir. Üslup incelemesinde Nobuo Yamada’nın satım sözleşmesi kalıbı örnek alınmış, sözleşmelerin hukuki içeriği ilgili değerlendirmeler de yapılarak konuyla ilgili özel teknik terimler metinler üzerinde karşılaştırmalar ve tablolar eşliğinde incelenmeye çalışılmıştır. Uygurlarda Trampa/Takas sözleşmeleri kısmında ise eldeki üç Uygur sözleşmesi karşılaştırılmıştır.
Kullandırma ve Yararlandırma Amacını Güden Sözleşmeler başlığında “Kira ve Ariyet Sözleşmeleri” ele alınmıştır. Belgelerin üslup özelliklerinin incelendiği kısımda mevcut on yedi Uygur kira sözleşmesinin tamamı bir arada değerlendirilerek şekil ve içerik farklılıklarına değinilmiştir. İncelenen belgelerin bir kısmının eksik olmasına rağmen kalıp ibareler vasıtasıyla belgelerdeki eksik kısımların karşılaştırma yoluyla tamamlandığı belirtilmiştir. Uygurlarda ariyet sözleşmesi olarak da iki belgeden bahsedilmektedir.
Teminat (Güvence) Sağlama Amacını Güden Sözleşmeler “Kefalet ve Taşınmaz Rehni Sözleşmeleri” olarak iki ana türe ayrılmaktadır. Bu sözleşmelerin de nitelikleri açıklanarak ilgili terimlerin kökenleri üzerinde durulmaktadır.
Uygurlarda Manastır Arazilerinin Tahsisi ve Temliki İle İlgili Sözleşmeler kısmında Manastır yönetimi ve özellikle manastırlara ait bağ ve arazilerin durumuyla ilgili belgeler bulunmaktadır. Bu belgeler manastırlara ait toprak tasarrufu ve Uygurlardaki vakıf geleneği ile ilgili önemli bilgiler vermesi bakımından da önemlidir.
Uygur Sözleşme Metinleri başlığındaki üçüncü bölümde kırk bir sözleşme metni yer almaktadır. Metinler, tasnifte kullanılan başlıklarıyla önce Uygur Türkçesiyle ardından günümüz Türkçesiyle verilmiştir. Bu bölüm konuyla ilgili araştırmacıların istifade edebileceği bir korpus oluşturma amacına hizmet etmekte ve hukuk belgelerini toplu olarak değerlendirme imkanı sunmaktadır. Bölümün sonuna örnek olması açısından Uygur alfabesiyle yazılmış beş vesikanın tıpkıbasımı eklenmiştir.
Eserin Kaynaklar kısmı kapsamlı bir çalışmanın yapıldığını göstermesi bakımından önemlidir. Çalışmada yararlanılan yüz seksen altı kaynak yazarların soy isimlerine göre verilmiştir.
Sonuç olarak bu çalışma Türk hukuk araştırmaları için önemli bir kaynak niteliğindedir. Toprak hukukuna dair sözleşmeleri dil tarihçisi bakış açısıyla inceleyerek günümüz Türkçesine kazandıran eserin, bugünün hukuk anlayışını anlamada ve hukuk kültürümüzün geliştirilmesinde büyük katkıları olacaktır. Alanında yapılan ilk araştırma olmasıyla da Melek Özyetgin’in bu kitabı kendinden sonra yapılacak çalışmalara sağlam bir kaynak ve örnek oluşturacak niteliktedir. Çalışmasından ve araştırmalara katkılarından dolayı yazarı kutluyor, çalışmalarında başarılar diliyoruz.
|