|
Makale Özeti:
|
Türk kültür tarihinin yazılı kaynaklar üzerinden takip edilebildiği en erken dönemlerinden itibaren ortaya konulan dil malzemeleri arasında Eski Uygurca metinler önemli bir yer tutmaktadır. Son dönemde Eski Uygur Metinleri üzerine yapılan çalışmalardan biri de İsmail Doğan ve Zerrin Usta tarafından hazırlanan Eski Uygur Türkçesi Söz Varlığı, Sözlük-Gramatikal Dizin adlı eserdir. Çalışma “Sözbaşı”, “Taranan Eserler ve Diğer Kısaltmalar” ve “Kaynakça” kısımlarından sonra gelen iki ana bölümle tamamlanmaktadır.
Çalışmanın Birinci Bölümü (s. 17-37) “Eski Uygur Türklerinin Tarihi” ve “Budist Uygur Edebiyatı” adlarını taşıyan iki ana başlıktan oluşmaktadır. “Eski Uygur Türklerinin Tarihi” adlı ilk başlık altında “Uygur Adı”, “Uygur Türklerinin Tarihi ve Kültürü”, “Ötüken Uygur Devleti” ve “Hoçu-Uygur Devleti” gibi başlıklar altında konuyla ilgili değerlendirmeler ve çeşitli bilgiler yer almaktadır. “Eski Uygur Türklerinin Edebiyatı” başlığı altında ise “Maniheist Uygur Edebiyatı” ve “Budist Uygur Edebiyatı” başlıkları altında yer alan çok sayıda alt başlıkta, Altun Yaruk, Seiz Yükmek, Kuanşi İm Pusar, İnsadi Sudur, İyi ve Kötü Prens Öyküsü, Maytrısimit, Üç İtigzisler başta olmak üzere, Eski Uygur Dönemi edebiyat metinleri hakkında bilgi yer almaktadır. Bu bölüm, araştırmacılara Eski Uygur Dönemi ve bu döneme ait edebi metinler hakkında genel bilgi sahibi olma imkanı sunması bakımından önemlidir.
Çalışmanın ikinci bölümü olan “Sözlük” ise (s. 39-416), müelliflerin Eski Uygur dönemi edebiyat metinleri üzerine yaptıkları taramalar sonucunda belirledikleri söz varlığıyla Ahmet Caferoğlu tarafından hazırlanan Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü adlı çalışmasında yer alan maddelerin alfabetik olarak sıralanmasıyla oluşturulmuştur. Sözlükte, Eski Uygur Dönemine ait taranan eserlerde geçen kelimelerin kök ve gövdeleri madde başı olarak alınmış, kelimelerin türemiş şekilleri varsa bunlar da gramatikal indeks biçiminde, geçtiği eserler referans gösterilmek suretiyle verilmiştir. Türkçe karşılıkları bulunamayan, Sanskritçe, Toharca gibi dillere ait sözcüklere, geçtiği eserler referans gösterilerek, orijinal şekilleriyle yer verilmiştir. Kaynakları hakkında tereddüt edilen sözcüklerin yanına parantez içerisinde soru işareti (?) konulmuştur. Bu şekilde, eserde yaklaşık 12.250 madde başlığı yer bulmuştur. Madde başlıkları ve alt başlıklarda verilen kelimelerin hangi eserlerden alınmış olduğu, kelimelerle ilgili yapılan açıklamaların yanında, parantez içindeki kısaltmalarla belirtilmiştir. Bu yönüyle eser, Eski Uygur Türkçesi üzerine hazırlanmış bir sözlük çalışması olmanın yanında, Eski Uygur Türkçesi hakkında gramatikal bilgiler veren bir dizin niteliği de taşımaktadır.
Yukarıda kısaca tanıtmaya çalıştığımız bu eser, Türk dili sahasında yapılacak olan çalışmaların özellikle erken dönem yazılı metinler üzerine odaklanması gereğinden hareketle hazırlanmıştır ve alanında önemli bir boşluğu doldurması bakımından değer taşımaktadır. Eserin, Türk tarihinin, dilinin ve kültürünün en eski dönemleriyle ilgili aydınlatılmayı bekleyen çeşitli problemlerin ele alınacağı yeni çalışmalara ilham kaynağı olmasını dileyerek, Türklük bilimine hayırlı olmasını temenni ediyoruz.
|