|
Makale Özeti:
|
Uygur Türkleri, köklü bir tarihe ve zengin bir kültür birikimine sahiptir. Bu kültürün oluşumu ve gelişiminde ise Uygur Türklerinin yaşadığı coğrafyanın merkezî bir konumda olmasının yanı sıra onların birçok din ve kültürle kaynaşması etkili olmuştur. Günümüzde Doğu Türkistan sınırları içinde yaşayan Uygur Türkleri hem gelenek ve inanışlar hem de sözlü kültür ürünleri bakımında oldukça zengindir. Bu zengin kültürel yapı hakkında yapılan çalışmalardan biri de Dr. Adem ÖGER tarafından hazırlanan ve "Uygur Türklerinde Törenler ve Bayramlar" adıyla 2013 yılında Grafiker Yayınları arasından çıkan eserdir.
Çalışmanın Giriş Bölümü; “Uygur Adı”, “Uygur Türklerinin Tarihi” ve “Uygur Türklerinde Din” başlıklarından oluşmaktadır. Bu bölümde Uygur Türklerinin tarihî ve dinî hayatı hakkında bilgi verilerek geleneklerin ortaya çıkmasında etkili olan tarihî dönemler ve sosyo- kültürel etkenler tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu bölümde, Uygur Türklerinin kültürel hayatının şekillenmesindeki önemli unsurlar ortaya konulmuştur.
“Uygur Türklerinde Doğum Âdetleri” başlığını taşıyan Birinci Bölüm’de, Uygur Türklerinin doğumla ilgili inanış ve ritüelleri doğum öncesi, doğum sırası ve doğum sonrası olmak üzere üç alt başlıkta tanıtılıp değerlendirilmiştir. Bu bölümde doğumla ilgili âdet ve inanışların sosyal hayat içindeki işlevleri tespit edilmiş ve çeşitli Türk boyları arasındaki ortak kültürel yapı örneklerle ortaya konmuştur.
Çalışmanın İkinci Bölümü; "Uygur Türklerinde Düğün Âdetleri"ni konu almaktadır. Bu bölümde, düğün öncesi hazırlıklardan başlanarak düğün sonrasına kadar yapılan çeşitli ritüel, âdet ve inanışlar ele alınmış; bu inanış ve ritüellerde meydana gelen değişim ve dönüşümlere de yer verilmiştir. Ayrıca düğün adetleri içinde yer alan “yar yar koşakları” ve diğer sözlü kültür ürünleri de bu bölümde değerlendirilmiştir.
İnsanoğlu için kaçınılmaz bir son olan ölüm gerçeği, ölümle ilgili çeşitli inanış ve uygulamaları da beraberinde getirmiştir. Bu noktada Uygur Türklerinin sosyal yaşamında da önemli bir yer tutan ölümle ilgili inanış ve pratikler, eserin Üçüncü Bölüm’ünde "Uygur Türklerinde Ölüm Âdetleri" başlığı altında ele alınmıştır. Bu bölümde, ölüm öncesi âdetlerden ölüm sırasındaki âdetlere, ölüm sonrasındaki yas tutma, ağıt yakma ve kabir ziyareti gibi pek çok uygulamaya yer verilmiştir. Uygur Türkleri arasında ölünün ruhu ve kabir etrafında oluşan inanış ve ritüellerin de incelendiği bu bölümde, Türk folkloru için önemli bir yer tutan mezar şekilleri hakkında da bilgiler verilmiştir.
Dördüncü Bölüm; "Uygur Türklerinde Bayramlar, Meşrepler ve Diğer Törenler" başlığını taşımaktadır. Uygur Türklerinin sosyal hayatında önemli bir yere sahip olan bayram, meşrep ve törenlere bakıldığında, adını belki ilk defa bu çalışmada gördüğümüz maysa bayramı, otuz oğul meşrebi, adavetni yuyuş meşrebi, karlık meşrebi, gül seylisi ve dala seylisi gibi tören ve meşrepler dikkat çekmektedir. Bu bölümde, Uygur Türklerinin sosyal hayatında bu tören ve meşreplerin işlevlerinin ve toplum için öneminin ortaya konulmasının yanı sıra Uygur kültürünün zenginliği de gözler önüne serilmiştir.
Çalışma, Kaynakça, Doğu Türkistan Haritası ve Dizin kısımları ile tamamlanmıştır.
Yukarıda kısaca tanıtmaya çalıştığımız bu eser, Uygur Türklerinin sosyo-kültürel hayatı ve törenlerini bir bütün olarak değerlendirmesi açısından oldukça önemlidir. Günümüzde Uygur folkloru üzerine yapılan çalışmaların sınırlılığı göz önüne alındığında, bu çalışma konusu itibariyle alanında önemli bir boşluğu dolduracak niteliktedir.
|