|
Makale Özeti:
|
Bu kitap “Türk Dünyası Destanlarının Tespiti, Türkiye Türkçesine Aktarılması ve Yayımlanması” adlı bir proje çerçevesinde yayına hazırlanmıştır. Kitap sunuş, ön söz ve metinler kısmından oluşmaktadır. Sunuş Fikret Türkmen tarafından hazırlanmıştır. Ön söz'de Alimcan İnayet kitapta yer alan her destan hakkında kısaca bilgi vermiş; Uygur halk edebiyatında "dastan" kavramı üzerinde de durmuştur. Ona göre, Uygur halk edebiyatında “dastan” terimi hem destan hem halk hikâyesi türünü karşılamaktadır. Bu nedenle bu kitaba alınan metinlerin bir kısmının destan türü, bir kısmının halk hikâyesi türüne ait olduğu belirtilmiştir.
Kitapta " azugumni issesi", "Seit oçi", "Boz Körpeş- ara Köz Ayim", " ah Adil an", " ahzade Behram ve Melike Dilriz" olmak üzere 5 destan metni bulunmaktadır.
Yazarın söz konusu metinlerin kaynaklarıyla ilgili verdiği bilgilere göre “ azugumni
issesi” 1976 yılında Almuta (Almatı)’daki “Cazuşı” yayınları tarafından yayımlanan “Bilal
azım” adlı kitaptan alınmıştır. Bilal azım’a ait bu metin 1882 yılının Mayıs ayının beşinci gününde Kulca bölgesinde yazıya geçirilmiştir.
"Seit oçi" destanı ise, 1972’de Taşkent’te Özbekistan SSR ‹‹Fan›› Yayınları tarafından Özbekçe olarak yayınlanan “Seit oçı” adlı kitaptan alınmıştır. Bu destan Asım Bakıyev tarafından 1957 yılında Kaşgar'da Kadir Saidi (Turgay) adlı bir bahşıdan yazıya geçirilmiştir.
"Boz Körpeş- ara Köz Ayim" destanı, 1991 yılında Urumçi’de inca elk eşriyatı tarafından yayımlanan “Uygur elk Dastanliri ” adlı kitaptan alınmıştır. Boz Körpeş- ara Köz Ayim destanı, aşk-kahramanlık destanlarındandır. Destanda mertlik, yiğitlik ve aşk anlatılmıştır. Bu Destan trajik sonla biten destanlar için de bir örnek teşkil eder.
ah Adil an destanı 199 yılında Urumçi’de inca elk eşriyatı tarafından yayımlanan “Uygur elk Dastanliri 4” adlı kitaptan alınmıştır. Biyografik destanlardan olan bu destanda Adilhan ve ailesinin başından geçen maceralar anlatılmaktadır.
ahzade Behram ve Melike Dilriz destanı (151-188), 199 yılında Urumçi’de inca elk
eşriyatı tarafından yayımlanan “Uygur elk Dastanliri 4” adlı kitaptan alınmıştır. Bu destan 1901-1902 yıllarında oten ilinin Karakaş ilçesine bağlı Cayterek köyünde istinsah edilen el
yazmasına göre yayına hazırlanmıştır. Destanda kibir ve kaprise kendini kaptıran güzel bir
prensesin ilahi kudret tarafından nasıl dize getirildiği anlatılmaktadır.
Metinler sayfada ikiye bölünmüştür. Sayfanın sol kısmında özgün metnin transkripsiyonu, sağ kısmında ise metnin Türkiye Türkçesine aktarılmış şekli yer alır. Metin içinde geçen ve anlaşılması güç olan kısımlar dipnotlarla açıklanmıştır.
Bu kitap başta halkbilimciler ve dilciler olmak üzere Uygur sahasında çalışmak isteyen bilim adamları ve Türk dünyası destanlarını karşılaştırmalı olarak incelemek isteyenler için oldukça önemli bir kaynak niteliği taşımaktadır.
|