|
Derginin Adı:
|
Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi
|
|
Cilt:
|
2017/9
|
|
Sayı:
|
9
|
|
Makale Başlık:
|
Tarih ve Kültür Üzerine Arkaik Yapı Kavramları (Kaşgarlı Mahmut Tarafından Yazılan “Divânü Lügâti’t-Türk” Adlı Eserden Örnekler Üzerine)
|
|
Makale Alternatif Dilde Başlık:
|
ARCHAIC CORPUS CONCEPTS ON THE HISTORY AND CULTURE (ON THE EXAMPLE OF MATERIAL FROM “DIWAN LUGHAT AL-TURK” BY MAHMUD KASHGARI)
|
|
Makale Eklenme Tarihi:
|
29.06.2017
|
|
Okunma Sayısı:
|
1
|
|
Makale Özeti:
|
Kaşgarlı Mahmut’un Divân-ü Lügâti’t-Türk adlı eseri, arkaizmler konusundaki kaynak çalışması için değerli bir eserdir. Bazı terim ve sözcük birimler ise arkaizmlerin oldukça zengin bir kaynağını biçimlendiren kullanımın dışındadır. Günümüz araştırmacıları için bunlar, Arapça ve Farsçadan ödünç olarak alınan kelimelerle sürekli bir şekilde yer değiştiren kelimelerin benzerlerini belirlemede bir temel olarak hizmet ederler.
Bahsedilen bu tema içinde, Kaşgarlı Mahmut tarafından yazılan; törensel kültür ve tarihsel gerçeklere ilişkin belirli tanımlar sunan Divân-ü Lügâti’t-Türk içinde yer alan bilgileri tekrar düşünmek gerektiği varsayılmıştır. Günümüzde kullanımdan düşmüş kelimeler, tabiatı gereği belirsizliğini sürdürmektedirler. Her kelimeyle birlikte verilen açıklamalara dayanarak, bir kişi törensel kültürün bazı yönlerini restore edebilir. Kaşgarlı Mahmut hayvan dünyası, aile ilişkileri, kurban sunumu, evlenme töreni ile ilgili ve bunların yanı sıra belirli gün bölümleri için terimler belirlemişti. Kısmen, Kaşgarlı Mahmut tarafından kadedilen sözcükler runik yazılı anıtlarda bulunabilir. Böyle bir malzeme antik dönem ve erken Orta Çağ döneminde dil gelişim sürecini anlamada mükemmel bir temel oluşturmaktadır. Din değişimi, dilin terminolojik yapısının değişimini etkilemiştir. Divân-ü Lügâti’t-Türk içinde yer alan kavramlar, şu an bilinmeyen, geçmiş dönemin düğün töreni ile ilgili bazı terimlerin varlığına işaret etmektedir. Bu terimler sayesinde, Türkceden konuşan halkların tarihindeki daha erken dönemlerin gerçeklerinin resmini yeniden inşa etmek mümkündür. Divân-ü Lügâti’t-Türk’ün folklor ve edebiyat türlerine atıfta bulunulan terimler de ayrıca belirlediğine dikkat edilmelidir. Karşılaştırmalı bir analiz, bazılarının değişikliğe uğradığı bazılarının kullanımdan kaldırıldığını gösteriyor.
Kaşgarlı Mahmut’un kaydetmiş olduğu Karahanlı hanedanı hakkındaki bilgilere özellikle dikkat ediyoruz. Divân-ü Lügâti’t-Türk’ün yazarı, Buka-Budraj ve Arslan Han arasındaki savaş hakkında bilgi verir. Bu bilgi, Uygur Müslümanları ile Uygur Budistleri arasında görülen genel mücadelenin bazı yönlerine ışık tutmaktadır. İsimlerin arasında yapılan yorumlarda, Karahanlı hanedanının bazı temsilcilerinin adlarının manaları açıklanmaktadır: Buğra Han lakabı, Yusuf Kadir Han’ın ve Burhan ad-Din Qylych’in adları. Bu eser ayrıca Karahanlı devletinin toprakları hakkında bilgi de sağlamaktadır. Bazı kelimelere eklenen notlar Karahanlı hanedanının temsilcilerinden birinin belli bir yerde zehirlendiğini - Tadhkira’da tanımlanmayan bir olay, belirtmektedir. Kaşgarlı Mahmut’un verdiği bilgiler, sonraki dönemlerin tarihî tezlerinde bulunan boşlukları doldurmaktadır.
|
|
Alternatif Dilde Özet:
|
Mahmud Qashqari’s work “Diwan lugat at-turk” is a valuable source for the study of archaisms fund. Some terms and lexemes have gone out of use, forming an extremely rich fund of archaisms. For the present-day researchers, they serve as a basis for identification of analogs of words subsequently replaced with Arabic and Persian loanwords.
Within the stated theme, it is supposed to reconsider the information recorded in the “Diwan lugat at-turk” by Mahmud Qashqari, which presents certain definitions to the ritual culture and historical realities. The obsolete words are naturally obscure by nowadays. Based on the explanations that accompany each word, one can restore some aspects of the ritual culture. Mahmud Qashqari also fixed terms for a certain day-part, as well as these relating to the wedding ceremony, sacrificial offering, family relations, animal world, etc. In part, the lexemes recorded by Mahmud Qashqari could be found in the runic written monuments. Such a material serves as an excellent basis to comprehend the process of language development during the antiquity and the early Middle Ages. The change of religion influenced the change of language terminological structure. Concepts recorded within the “Diwan lugat at-turk” suggest the existence of some terms related to the wedding ceremony of bygone period, which are not known at present. Owing to such terms, it is possible to reconstruct the picture of realities of the earlier periods in the history of Turkic speaking peoples. It should be noted that “Diwan lugat at-turk” also fixed terms referred to the genres of folklore and literature. A comparative analysis shows that some of them have fallen into disuse, while some have undergone changes.
We pay special attention to the information on the Qarakhanid dynasty recorded by Mahmud Qashqari. The author of “Diwan lugat at-turk” gives data about the battle between Buka-Budraj and Arslan Khan. This information sheds light on some aspects of the overall struggle between Uighur Muslims and Uighur Buddhists. Among the names comments, there are explained the meanings of the names of some representatives of the Qarakhanid dynasty: Bughra Khan’ laqab, Yusuf Kadyr Khan’s and Burhan ad-Din Qylych’s names. It also provides information on the territory of the Qarakhanid state. The notes to some words indicate that one of the representatives of the Qarakhanid dynasty had been poisoned in certain place – the case non-described in the “Tadhkira”. The information given by Mahmud Qashqari fills the gaps that exist in the
|