|
Makale Özeti:
|
Dil ve edebiyat öğretimi sürecinin önemli aşamalarından biri yazınsal ve bilgilendirici metin türlerinin öğretimidir. Dil ve edebiyat derslerinde öğrencilerden metin türlerinin özelliklerini öğrenmeleri, bu özelliklerden yola çıkarak bu metin türlerinden örnekler vermeleri beklenir. Deneme, biçimsel ve anlamsal özellikleri bakımından metindilbilimin metin türleri sınıflandırmalarında sorunlu bir tür olarak görülür. Deneme, bazı metin sınıflamalarında anlatısal, bazı sınıflamalarda ise bilgilendirici metin ağırlıklı türlere dâhil edilir. Bu karmaşanın nedeni, denemenin tanımında gizlidir. Denemenin genel tanımında, yazarın kanıtlama amacı taşımadan bir düşünceyi okura aktarmaya ya da benimsetmeye çalışması, söz konusudur. Yazar, düşüncesini benimsetme sürecinde kendi deneyimlerinden, yaşamından, örnekler verir; bu durum onu bazen anlatmaya bazen bilgi vermeye vs. yöneltir. Böylece deneme karmaşık bir metin türüne dönüşür. Her şeyden önce denemede yazarın öznel bir düşünceyi yapılandırması; bu düşünceyi kendine ve okura (topluma, dünyaya vs.) mal etmesi beklenir. Yazarın bunu nasıl başardığına dönük ayrıntılı çalışmalar alanyazında yeterince yer almamaktadır. Bu çalışmada benzer dönemlerde yaşamış, hem sanatsal metinler yazan hem de başarılı bir deneme yazarı olarak tanınan üç sanatçının (Eliot, Camus ve Tanpınar) birer deneme metninden yararlanılarak, deneme yazarlarının kendini ya da kendi görüşlerini “ben” ve “biz” adılını kullanma biçimleriyle okurlarına ne kadar kendilerine ait düşünce ilettikleri ve okurlarını kendi görüşlerine ne derecede ortak etmeyi amaçladıkları incelenmiştir. Bu çalışmada denemelerdeki ben ve biz adıllarının kullanılma biçimleri betimlenerek genel deneme tanımında yer alan “yazarın kendi düşüncesini kanıtlamaksızın okura benimsetmesi” iddiasının nasıl gerçekleştiği incelenmiştir. Bu çalışma aynı zamanda dil ve edebiyat öğretiminde kullanılan deneme metinlerinin seçimine yönelik öneriler içermektedir. Buna göre okullarda sürdürülen dil ve edebiyat eğitimi sürecinde deneme türünü öğretirken ya da deneme metinlerini seçerken, okurla kurduğu ben/biz-öteki ilişkisini evrensel ve kapsayıcı bir çizgide tutan yazarların ve denemelerin çağdaş eğitimin ilkelerine daha uygun olacağı sonucuna ulaşılmıştır.
|