|
Derginin Adı:
|
Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi
|
|
Cilt:
|
2019/1
|
|
Sayı:
|
23
|
|
Makale Başlık:
|
II. Meşrutiyet Döneminde Çocuklar İçin Yazılmış ʻAmelî İlmiḥal (1328) Ders Kitabının Din Eğitimi Açısından Değerlendirilmesi
|
|
Makale Alternatif Dilde Başlık:
|
Evaluation of ʻAmelī I҆lmiḥal (1328) Course Book for Children In The II. Constitutional Period in Terms of Religious Education
|
|
Makale Eklenme Tarihi:
|
7.07.2019
|
|
Okunma Sayısı:
|
5
|
|
Makale Özeti:
|
II. Meşrutiyet dönemi birçok alanda yenilenmenin yaşandığı bir zaman dilimidir. Siyasal, sosyal ve eğitsel alanda görülen değişmeler din eğitimine de yansımıştır. Bunun örneklerinden bir tanesi olan Ameli İlmihal ders kitabı, Halim Sabit (Ö. 1946) tarafından kaleme alınmış 5 cilt olarak öğretmen ve öğrencilere yönelik ayrı ayrı hazırlanmıştır. Bu çalışmanın temel amacı Amelî İlmihal ders kitabının din eğitimi açısından değerlendirilmesidir. Bu amaçla şu sorulara cevap aranmıştır: Öğrenci ve öğretmenlere yönelik yazılmış ilmihal kitaplarında hangi konular işlenmiştir? Öğretilen konuların içeriği din eğitimi açısından uygun mudur? Öğretmenlere yönelik ilmihal kitaplarında hangi yöntem ve teknikler, dikkat edilmesi gereken hususlar önerilmektedir?” Araştırma, öğretmen ve öğrenci ders kitaplarından her ikisine de birinci sınıf düzeyinde ulaşılması sebebiyle sadece bu sınıfın kitaplarıyla sınırlandırılmıştır. Doküman inceleme yoluyla veriler toplanılmış, Osmanlıca olan metinler Türkçeye transkrip edilmiştir. Verilerin değerlendirilmesinde içerik analizi kullanılmıştır. Araştırma konusu olan her iki kitap incelendiğinde inanç, ibadet, toplumsal konuların işlendiği, dua ve sûrelerin ezberletildiği sonucuna varılmıştır. İnanç konularında çocukların gelişim seviyelerine uygun olmayacak Allah korkusu, cehennem, ahiret konularında içeriklere yer verildiği sonucuna ulaşılmıştır.
Özet: İlmihal eğitimi, İslam din eğitimi tarihinde önemli yer işgal etmiştir. Dinen hem yetişkinlerin hem de çocukların inanç ve ibadet esaslarını öğrenmesi, bununla gündelik yaşamını şekillendirmesi hedeflenmiştir. Bu bağlamda mesela Osmanlı döneminde II. Mahmut devrinde, erkek çocukların sıbyan mektebine zorunlu olarak devamı istenmiştir. Böylece çocukların ilmihal ve İslam şeriatını layıkıyla öğrenmesi sağlanmıştır. Sıbyan mekteplerinde çocuklara Kur’an-ı Kerim okumaları için elifba öğretilmiş, dinî vazifelerin gerektirdiği kadar basit bilgiler verilmiş, yazı yazma becerisi kazandırılmış ve dört işlem kuralları ezberletilmiştir.
II. Meşrutiyet dönemi birçok alanda yenilenmenin yaşandığı bir zaman dilimidir. Aşırı özgürlükçü hava eğitime de yansımıştır. Özellikle Balkan savaşlarından sonra, çökmekte olan devletin eğitim yoluyla kurtulacağı fikri hâkim olmuştur. İlk kez bu dönemde kızlar için yükseköğretim kurumu ve küçük çocuklar için anaokulu açılmıştır. Öğretimde pedagoji bilgisinin önemi fark edilerek öğrencilerin gözleme ve deneye, kendilerinin araştırıp bulacağı bir sisteme geçiş yapılmıştır. Eğitim öğretim metotlarında yenileşmeler görülmeye başlanmıştır. Ezberciliğe ciddi anlamda karşı çıkılmış, soru cevap ve anlatma eski yöntemler olarak görülmüştür. Bunun yerine gezi gözlem ve keşfetmenin kullanılması önerilmiştir. Siyasal, sosyal ve eğitsel alanda görülen değişmeler din eğitimine de yansımıştır. Yeni getirilen yöntemlerin bir yansıması olarak çocuklara yönelik hazırlanan ilmihal kitaplarında değişmeler görülmüştür. Bunun örneklerinden bir tanesi olan Ameli İlmihal ders kitabı, Halim Sabit tarafından kaleme alınmış, 5 cilt olarak öğretmen ve öğrencilere yönelik ayrı ayrı hazırlanmıştır.
Bu çalışmanın temel amacı Amelî İlmihal ders kitabının din eğitimi açısından değerlendirilmesidir. Bu amaçla şu sorulara cevap aranmıştır: Öğrenci ve öğretmenlere yönelik yazılmış ilmihal kitaplarında hangi konular işlenmiştir? Öğretilen konuların içeriği çocukların dinî gelişimlerine uygun mudur? Öğretmenlere yönelik ilmihal kitaplarında hangi yöntem ve teknikler, dikkat edilmesi gereken hususlar önerilmektedir?” Araştırma, öğretmen ve öğrenci ders kitaplarından her ikisine de birinci sınıf düzeyinde ulaşılması sebebiyle sadece bu sınıfın kitaplarıyla sınırlandırılmıştır. Doküman inceleme yoluyla veriler toplanılmış, Osmanlıca olan metinler Türkçeye transkribe edilmiştir.
Birinci seneye ait öğrencilere yönelik hazırlanmış ders kitabı 21 levhadan oluşmaktadır. Cümleler oldukça öz ve kısadır. Levha’larda geçen içerik, üzerinde konuşulmaya ve açıklanmaya oldukça uygun bir yapıdadır. Levhalar üzerinde konu başlıkları yer almamıştır. Dili Osmanlı Türkçesi’dir. Kitapta işlenen konuları şu temalar altında ifade etmek mümkündür:
Dua ve Sûreler: Eûzu Besmele, Kelime-i Tevhid, Kelime-i Şehadet, Fatiha Sûresi, Sûbhanerabbiyel Âla, Sûbhanerabbiyel Azim, Esselamu Aleykum ve Rahmetullah, Tahiyyat, Salavatı Şerife (Salli Barik), İhlas Sûresi, Kevser Sûresi, Sûbhaneke Duası, Kunut Duaları.
İnanç Konuları: Allah, Allah Korkusu, Allah’a Şükür, Kur’an-ı Kerim, Peygamberler, Hz. Muhammed, Ahiret, Cennet Cehennem, Melekler.
İbadet Konuları: Zekât, Abdest, Namaz, Ezan, Genel olarak ibadetler (Beş Vakit Namaz, Oruç, Zekât, Hac)
Toplumsal Konular: Arkadaşlık, Yetimlere Küçüklere Şefkat Gösterme, Anne Babayı Sevme, Müslümanlar Kardeştir, İnsan Sevgisi, Yaşlılara Saygı, Ulemaya Saygı.
Birinci seneye ait öğretmenlere yönelik hazırlanmış ders kitabı ise; 22 konudan oluşmuştur. 69 sayfa ve Osmanlı Türkçesi’dir. Öğrenci ders kitabında konu başlıkları yer almadığından, öğretmen ders kitabında bulunan konuların isimlerini belirtmek uygun olacaktır:
1. Konu: Kelime-i Tevhid ve Kelime-i Şehadet’in ezberlettirilmesi; 2. Konu: Çocuklarda ulûhiyyet hakkında fikirler uyandırma; 3. Konu: Cenab-ı Allah’ın zati sıfatları; 4. Konu: Allah sevgisi; 5. Konu: Melekler; 6. Konu: İlahî kitaplar; 7. Konu: Peygamberler; 8. Konu: Ahiret; 9. Konu: Nimete şükür; 10. Konu: Tevbe; 11. Konu: Dili kötü sözden ve gıybetten koruma; 12. Konu: Zekât ve sadaka; 13. Konu: Riya ve iyiliği başa kakmak; 14. Konu: Hz. Peygamber’e sevgi; 15. Konu: Ebeveyne sevgi; 16. Konu: İslam kardeşliği;17. Konu: İnsan sevgisi; 18. Konu: Abdest; 19. Konu: Namaz; 20. Konu: Yaşlılara saygı; 21. Konu: Ulemaya sevgi; 22. Konu: Allah korkusu.
Derste kullanılacak yöntem ve tekniklerle ilgili de bilgi veren Sabit, öğretmenin kitaba bakarak değil ezberden öğretmesine vurgu yapmıştır. Öğrenciye ancak bu şekilde etki edeceğini düşünmüştür. Çocuğa göre bir dil kullanmak, yeni öğreneceği konularda önce bir giriş yapmak ve konuya dikkatlerini çekmek, aşama aşama konuyu öğretmek tavsiye edilmiştir. Bir diğer öneri de, bugünkü anlamda bilginin uzun süreli hafızada yer etmesi için öğretmenden yapmasını istediği uygulamalardır. Öğretmen, bir konuyu öğretirken birkaç defa tekrar etmeli, öğrencilerin unuttuğu bir konuyu hemen hatırlatmamalı, bir öğrenciyle konuşarak ona buldurmalıdır. Ayağa kaldırılıp söz verilen öğrenci dersin sonuna kadar öyle kalmamalı, sırasıyla başka öğrencilerle de konu konuşulmalıdır. Bir konu iyice anlaşılmadan geçilmemelidir, öğrenilmiş konuların da unutulmaması için öğretmen tarafından sınıfta konuşmalar açılması gerekmektedir. Her dersin ilk on beş dakikası daha önce öğrenilmiş konuların tekrarına ayrılmalıdır.
Verilerin analizi kısmında içerik analizi kullanılmıştır. Araştırma sonucunda kitapta inanç, ibadet, toplumsal konuların işlendiği, dua ve sûrelerin ezberletildiği sonucuna varılmıştır. İnanç konularında çocukların gelişim seviyelerine uygun olmayacak Allah korkusu, cehennem, ahiret konularında içeriklere yer verildiği sonucuna ulaşılmıştır.
|
|
Alternatif Dilde Özet:
|
The II. constitutional period is a period of renewal in many areas. Political, social and educational changes also had influences in the field of religious education. One of the examples of these changes is the ʻAmelī I҆lmiḥal textbook written by Halim Sabit (DOD. 1946) in five volumes for both teachers and student. This study particularly aims to assess this textbook in terms of religious education. Accordingly, the following questions are addressed: “What are the topics covered in the ilmihal books written for students and teachers? Is the content of the subjects taught appropriate for the religious education? Which methods, techniques, and essential matters are discussed in the ilmihal books for teachers? As having first grade elementary school textbooks for both teachers and students, the research is made just based on these books. Data were collected through the examination of the document, and the texts in Ottoman Turkish were transcribed into Turkish. Content analysis method was used in the analysis of the data. By examining both books, this study shows that belief, worship, and social issues were taught, and prayers and sūras were addressed as need to be memorized knowledge in the book. The books included inappropriate contents for first grade children regarding the belief issues such as fear of Allah, hell, and the hereafter.
Summary: Education I҅lmiḥal, occupies an important place in the history of Islamic religious education. According to the religion of both adults and children to learn the principles of faith and worship, it is aimed to shape the daily life. In this context, for example, during the Ottoman period, In the period of II. Mahmut, boys were required to attend the primary school. Thus, it was ensured that children could learn I҅lmiḥal and Islamic sharia properly. Children are taught alif ba for Qurʾān readings in primary schools, as simple as required by religious duties, writing skills have been acquired and the four processing rules are memorized.
The II. constitutional period is a period of renewal in many areas. Extreme innovative thinking is also reflected in education. Especially after the Balkan wars, the idea that the collapsing state would be saved through education was dominant. For the first time, a higher education institution for girls and a kindergarten for young children were opened. By recognizing the importance of pedagogy knowledge in teaching, the students have switched to a system where they can search for observation and experiment. Innovations in educational methods have started to be seen. It was seriously opposed to memorization, and the question and answer was seen as old methods. Instead, it was proposed to use sightseeing observation and discovery. Political, social and educational changes are also reflected in the field of religious education. As a reflection of the newly introduced methods, there have been changes in the ʻAmelī I҆lmiḥal books prepared for children. One of the examples of this is the ʻAmelī ʻIlmiḥal textbook, which was written by Halim Sabit in five volumes. This ʻAmelī I҆lmiḥal was prepared in 5 volumes for teachers and students.
The main purpose of this study is to evaluate ʻAmelī I҆lmiḥal textbook in terms of religious education This study particularly aims to assess this textbook in terms of reigious education. Accordingly, the following questions are addressed: “What are the topics covered in the ilmihal books written for students and teachers? Is the content of the subjects taught appropriate for the religious education? Which methods, techniques, and essential matters are discussed in the ilmihal books for teachers? As having first grade elementary school textbooks for both teachers and students, the research is made just based on these books. Data were collected through the examination of the document, and the texts in Ottoman Turkish were transcribed into Turkish. The textbook prepared for the students of the first year consists of 21 boards/sheets. The sentences are quite self and short. The contents of the board/sheet are well suited to be discussed and explained. There are no headlines on the boards/sheets. The language of text is Ottoman. It is possible to express the topics covered in the book under the following themes:
Prayer and Sūras: Basmala, Kalima Tawḥīd, Kalima Shahāda, Fātiḥa, Subḥana Rabbiyal Aʿala, Subhana rabbiyal ʿAẓim, As-salāmu ʿalaykum va Raḥmatullah, Taḥiyyat, Salawat Sharif, Iḥlas, Kawthar, Subḥanaka Prayer, Qunut Prayers.
Faith Issues: Allāh, the fear of Allāh, thanks to Allāh, the Qurʾān, Prophets, Prophet Muḥammad, The Hereafter, Heaven Hell, Angels.
ʿIbādat Issues: Zakāt, Ablution, Prayer, Adhān, worship in General (Salāt, Ṣawm, Zakāt, Ḥajj)
Social Issues: Friendship, affection for minors, affection for parents, Muslims are Brother, human love, respect for the elderly, respect for scholars.
The textbook prepared for the teachers of the first year; consists of 21 pages, 69 pages and Ottoman. As the students do not include the topics in the textbook, it is appropriate to mention the names of the subjects in the textbook of the teacher:
1. Subject: Memorization of the Word of Tawḥīd and word of Shahāda; 2. Topic: Raising ideas about the nation in children; 3. Subject: The adjectives of Allāh Almighty; 4. Subject: Love of Allāh; 5. Subject: Angels; 6. Subject: The Divine Books; 7. Subject: Prophets 8. Subject: The Hereafter; 9. Subject: Thank Allāh; 10. Subject: Repentance; 11. Topic: Protecting the language from bad words and threats; 12. Subject: Zakāt and charity; 13. Subject: Riya҆ and his goodness engrave; 14. Subject: Love to the prophet Muḥammad; 15. Subject: Parental love; 16. Subject: The brotherhood of Islam; Subject: Human love; 18. Subject: Ablution; Subject: Prayer; 20. Subject: Respect for the elderly; 21. Subject: Love to ʿulamāʾ; 22. Subject: Fear of Allāh.
Halim Sabit also gave information about the methods and techniques to be used in the course and emphasized that the teacher told his / her not by looking at the book. He thought it would be only influence the student in this way. It is recommended to use the appropriate language for the child, to make an introduction in the subjects that will be learned in the new subjects and to draw attention to the subject and to teach the subject gradually. An important advice is the knowledge that the teacher wants him / her to do in the long-term memory in the present sense. The teacher must repeat a subject several times while teaching a subject, and should not immediately remind a student of forgotten subjects, talk to a student and has finded to him. A subject should not be passed without being thoroughly understood, and the classroom needs to be opened by the teacher in order not to forget the learned subjects. The first fifteen minutes of each course should be reserved for the repetition of previously learned subjects.
Content analysis method was used in the analysis of the data. By examining both books, this study shows that belief, worship, and social issues were taught, and prayers and sūras were addressed as need to be memorized knowledge in the book. The books included inappropriate contents for first grade children regarding the belief issues such as fear of Allah, hell, and the hereafter.
|