|
Makale Özeti:
|
Din öğretimi, dünyanın çeşitli ülkelerinde zorunlu eğitim yaşı ile başlamakta ve temel eğitimin bütünlüğü içerisinde yer almaktadır. Ülkemizde ise örgün eğitim kapsamında din öğretimi, ilkokul 4. sınıfta başlamaktadır. 2014 yılında gerçekleşen 19. Milli Eğitim Şûrası’nda ilkokulun 1, 2 ve 3. sınıf düzeylerinde de Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersinin olması yönünde tavsiye kararı alınmıştır. Fakat bu sınıf düzeylerinde din öğretimi için henüz tecrübemiz ve eğitimbilimsel altyapımız bulunmamaktadır. Dolayısıyla bu doğrultuda bir karar uygulamaya geçirilmeden önce bu sahanın zeminini oluşturacak akademik çalışmalara ihtiyaç duyulduğu açıktır. Bu düşünceden hareketle, bu makalede ilkokul 1 ve 2. sınıf düzeyinde verilen bir din dersini örnek bir ders kitabı üzerinden incelemek amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda ölçüt örnekleme yoluna gidilerek Almanya’da Müslüman çocuklar için hazırlanmış olan ders kitaplarından Mein Islambuch 1/2 seçilmiştir. Çalışmada nitel yöntem desenlerinden doküman incelemesi kullanılmış; veriler, “muhteva özellikleri” analiz kategorisi altında, beş tema çerçevesinde betimsel yolla çözümlenmiştir. Araştırma sonunda konuların; öğrencinin çevresinde gördüğü dinî motifler üzerinden örneklendirmeler yapılarak çoğunlukla yaşına, gündelik yaşantısına ve tecrübesine uygun bir içerik ve sadelikle işlenmiş olduğu görülmüştür. Bununla birlikte henüz somut işlemler döneminde olan ilkokul çocuğuna gelişim düzeyi açısından sunulması tartışmalı bazı içeriklere de yer verildiği tespit edilmiştir.
Özet: Dünyanın birçok ülkesinde din öğretimine ilişkin derslere okul öncesinden başlanarak ilkokul 1. sınıftan itibaren son sınıfa kadar yer verilmektedir. Bu derslerin hangi kapsamda ve ne tür modellerle verildiğine ilişkin olarak ise çeşitli ülkelerde farklı uygulamalar söz konusudur. Ülkemizde ise Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersi 1982 Anayasasının 24. Maddesi ile zorunlu olarak okutulmaktadır. Her ne kadar anayasanın ilgili paragrafında “Din kültürü ve ahlak öğretimi, ilk ve ortaöğretim kurumlarında okutulan zorunlu dersler arasında yer alır.” ifadesi, ilk ve ortaöğretimin tümünü kuşatan genişlikte ise de uygulamada bu ders, 4. sınıftan itibaren yürütülmektedir. Bu noktada 2014 yılında gerçekleşen 19. Milli Eğitim Şûrası’nda Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersinin, eksik bırakılmış olduğu ilkokul 1-3. sınıf düzeylerinde de okutulması yönünde bir tavsiye kararı alınmıştır. Fakat ülkemizde henüz ilkokulun bu sınıf düzeylerinde din öğretimine ilişkin uygulama tecrübesi ve eğitimbilimsel altyapı bulunmamaktadır. Bu noktada öncelikle bu sahanın zeminini oluşturacak akademik çalışmalara ihtiyaç duyulduğu açıktır. Bu düşünceden hareketle bu çalışmada ilkokul 1 ve 2. sınıf düzeyinde verilen bir din dersini örnek bir ders kitabı üzerinden incelemek amaçlanmıştır. Bu doğrultuda Almanya’da Müslüman çocuklar için hazırlanmış olan Mein Islambuch 1/2 dersi kitabı, muhteva özellikleri bakımından doküman incelemesi ile analiz edilmiştir. Muhteva özellikleri analiz kategorisinin alt temalarını oluşturmada temelde ünite isimleri baz alınmakla birlikte ünitenin hâkim muhtevası doğrultusunda yeniden isimlendirme yapılmıştır. Bu doğrultuda belirlenen analiz temaları şunlardır: “Bireysel ve Toplumsal Odaklı Konular”, “Allah İnancı-Yaratılış Konuları”, “İman-İbadet Konuları”, “Peygamberler-Kur’an Konuları”, “Dinler-Bayramlar Konuları”. Araştırmanın, “Müslüman öğrenciler için ilkokul 1 ve 2. sınıf düzeylerinde yazılmış olan bir din dersi kitabının muhteva özellikleri nelerdir?” temel sorusu neticesinde ortaya koyduğu sonuçlarla ülkemizde bu sınıf düzeylerinde gerçekleşmesi muhtemel bir ders için yapılacak çalışmalara ışık tutması beklenmektedir.
Çalışmanın, beş analiz teması kapsamında elde edilen en temel bulguları şu şekildedir: Bireysel ve toplumsal odaklı konular teması kapsamında çokkültürlü bir toplum yapısında yaşayan Müslüman öğrencilerin kendi kimliklerini tanıması, tanıtması, öte yandan da muhataplarını tanımaya çalışması; zaman zaman kardeş ve arkadaşlarla anlaşmazlıklar olsa da birbirlerinin ortak yönlerini keşfetmesi gerektiği vurguları tespit edilmiştir. Bunun yanı sıra ideal bir Müslüman aile yaşantısının; aile büyüklerine değer verildiği, anne-baba ve çocukların ev içi sorumlulukları paylaştığı, ailenin bir arada etkili bir şekilde zaman geçirdiği, çocuğun bağımsız bir şekilde birtakım işleri gerçekleştirebildiği vurgularıyla betimlendiği görülmüştür.
Allah inancı-yaratılış teması kapsamında Allah’ın isim ve sıfatlarına yer verilmiş, Allah’ın tüm kâinatı yarattığı, sonsuz güç ve kudret sahibi olduğu çeşitli görseller, konuyu destekleyen ayetler ve şiirler eşliğinde ortaya konmuş, Allah’ı gözle görmenin imkânsız olduğu, fakat yaratmış olduklarından hareketle O’nun gücünün görülüp hissedilebileceği gerek görseller gerekse somutlamalarla izah edilmiştir. Bu içeriğin yedi-sekiz yaşındaki çocukların kâinatı kendi tecrübeleriyle tanıyıp keşfedebilecekleri kapsamda; yaş, tecrübe ve gelişim düzeylerine uygun bir şekilde sunulduğu tespit edilmiştir.
İman-ibadet tema içeriğinde öncelikle besmele, kelime-i tevhit ve şehadet, salavat, dua ve Allah’a sığınmak, abdest, namaz, cami ve kıble gibi temel konulara yer verildiği görülmüştür. Namaza ilişkin ilmihal bilgilerine ve öğrencilerin namaz için öğrenmeleri, okumaları, ezberlemeleri amacıyla surelere yer verilmediği, bu içeriğin çocuğun toplumda gözlemesi mümkün durumlar ve kendi dinine ilişkin öğrenmesi beklenen asgari temel dinî-kültürel bilgi düzeyinde işlendiği tespit edilmiştir.
Peygamberler ve Kur’an teması kapsamındaki içerikte ağırlıklı olarak Hz. Muhammed’e yer verildiği; doğumu, çocukluğu ve gençliğinin yanı sıra tüm canlıları sevmesi ve merhametine ilişkin hayatından bir kesitin sunulduğu görülmüştür. Kur’an konusunda ise Kur’an, ana hatlarıyla tanıtılmış ve örnek olarak İhlas, Asr, Fatiha ve Nas sureleri bir bütün olarak Arapça aslıyla, ardından tek tek her ayetin transkripsiyonu ve tercümesi ile paylaşılmıştır.
Dinler ve bayramlar tema içeriğinde Ramazan ve kurban bayramları; ağırlıklı olarak mahiyeti, önemi ve sosyo-kültürel boyutları ile işlenmiştir. Bunun yanı sıra Noel ve Paskalya bayramları başta olmak üzere Yahudi ve Hristiyanların kutsal günleri, mabetleri, kutsal kitap isimleri ve bayramları ele alınmıştır.
Ders kitabının, genel itibariyle öğrencilerin gelişim dönemi özelliklerine uygun bir içerik ve sadelikte olduğu görülmüştür. Fakat ilk vahyin gelişi esnasında Hz. Peygamber’in Cebrail ile diyaloğu, ruh hali ve Hz. İbrahim’in, oğlunu kurban etmesi kıssası gibi konularda detaylı betimlemelere yer verildiği tespit edilmiştir. Bu detayların henüz somut işlemler döneminde olan ilkokul çocuğunun gelişim düzeyi açısından ne kadar uygun olduğu tartışmalı olup bu kapsamdaki içerik, din psikolojisi ve eğitim ilkeleri doğrultusunda gözden geçirilmelidir.
Bu ders kitabı, Almanya’nın din eğitimi modelleri kapsamında Müslüman öğrencilere yönelik olarak mezhebe dayalı bir içerikte yapılandırılmıştır. Bununla birlikte konuların, ilmihal bilgileri çerçevesinde veya detaylı/yoğun açıklamalarla değil, temel dinî-kültürel bilgi sadeliğinde işlendiği tespit edilmiştir. Bunun yanı sıra içerik, ülkenin çokkültürlü toplumsal yapısını dikkate alarak öğrencilere bir taraftan kendi dinlerinin en temel ilke ve öğretilerini sunarken diğer yandan da içinde yaşadıkları toplumun temel değerlerine yer vermektedir. Kitabın, bu içerikle öğrencilerin kendi dinî kimliklerini geliştirirken aynı zamanda diğer din ve dünya yönelimlerine saygı ile yaklaşmasına ve yaşadıkları topluma entegre olmalarına katkı sunacağı söylenebilir. Bu araştırmanın sonuçları dikkate alınarak Türkiye’de de ülkemizin din-devlet ilişkileri çerçevesinde, dinî, kültürel ve toplumsal yapıyı dikkate alan, beklenti ve ihtiyaca hitap eden, eğitim ve psikoloji ilkeleri ile örtüşen ideal bir ilkokulda din öğretimi modeli geliştirilebilir.
|